Reč arhitektura ima više značenja, mi ćemo se bazirati na umeće projektovanja, izgradnje građevinskih objekata primenom nauke i umetnosti. Stručnjaci koji se bave arhitekturom nazivaju se arhitekte. U okviru svog rada oni rešavaju probleme prostora, formi i funkcija objekata, kao i njihovih veza sa okolinom. Za razliku od arhitekture, građevinarstvo se bavi proračunom i izgradnjom objekata. Inženjeri građevinarstva su stručna lica koja rade na projektovanju i izvođenju građevinskih objekata. Me đusobnim prožimanjem arhitekture i građevinarstva svaka zamisao biva pretvorena u objekat koji višestruko nadživi svoje stvaraoce.

ISTORIJA ARHITEKTURE

Istorija arhitekture obuhvata njen razvojni put od nastanka ljudskog društva do danas. Podeljena je prema vremenskim periodima na stari vek, srednji vek, novi vek i savremeno doba. U okviru ovog teksta upoznaćete se sa manjim brojem objekata koji su izabrani da oslikaju karakteristična arhitektonska rešenja i stilove gradnje u određenom periodu.

STANIŠTE

Razvoj ljudskih staništa započeo je pre više od deset hiljada godina. Kada bi razvojni put pomenutih staništa pokušali da opišemo jednom rečenicom ona bi glasila – Od šatora do pametnih zgrada.
Pripitomljavanje životinja i uzgoj biljaka zahtevali su od naših predaka da grade i prva staništa. Uzgajivači stoke svoja prva staništa gradili su od kostiju mamuta koja su pobijali u zemlju, a preko njih učvršćivali životinjsku kožu. Takva staništa danas nazivamo šatorima.

Šatori su kroz vreme modifikovani, ali su se zadržali do današnjih dana. Savremeni šatori uglavnom se rade od metala i plastike. Karakteristična im je  laka montaža i demontaža pri promeni mesta boravka.
Preci koji su uzgajali bilje za svoja staništa gradili su kolibe.

Materijal za gradnju pronalazili su u neposrednom okruženju, a to je uglavnom bilo granje drveća, lišće, trava i zemlja. Pri gradnji koristili su proste alatke.
Vetar, kiša i sneg su primoravali čoveka da menja oblike staništa. Od staništa iznad zemlje prešao je na gradnju staništa u zemlji kopanjem rupa i prekrivanjem njihovih ulaza granjem, lišćem i travom. Takvo stanište naziva se zemunica.

U kasnijem periodu, čovek je gradio kolibu delimično ukopanu u zemlju. Savremene građevine imaju sličnu postavku u odnosu na zemljište. Grade se iznad zemlje, ispod zemlje (skloništa) i delimično ukopane.
Osnova kolibe je kružnog oblika sa ognjištem u centralnom delu.
Podupiranje kolibe sa unutrašnje strane pomoću stubova stvorilo je uslove za podelu kolibe na više odvojenih prostorija.

Voda kao izvor života privlačila je ljude da grade kuće pored reka, jezera i mora. Da bi se zaštitio od divljih životinja ili drugih plemena, čovek je započeo gradnju kuće na vodi koju zovemo sojenica. Do kuće je dolazio čamcem ili preko pokretnog mosta koji je noću povlačio sa obale.

EGIPATSKA  ARHITEKTURA

Značajan elemenat egipatske civilizacije u starom veku predstavljala je arhitektura. Glavna karakteristika egipatske arhitekture je polihromija, odnosno višebojnost.
Egipćani su za gradnju svojih kuća koristili trsku, blato i ćerpiče. Ćerpiče su pripremali od blata sa njiva uz dodavanje peska, slame i biljnog otpada. Dobijenu masu stavljali su u kalupe i sušili na suncu nedelju dana. Egipatske kuće rađene su sa ravnim krovovima, zbog male količine padavina. Naselja su nastajala pored velikih gradilišta, hramova, piramida.

Piramide su podizane za grobna mesta faraona i njihovih porodica. Materijal od kog su izgrađene piramide je klesani kamen mase i do nekoliko tona. Najpoznatija piramida, Keopsova, sagrađena je u Gizi. Osnova piramide je kvadrat sa stranicama dužine 233 m. Visina piramide danas isnosi oko 146 m.

GRČKA  ARHITEKTURA

Grčku arhitekturu karakterišu stubovi. Na stubove se oslanjaju grede koje su nosači dvovodnog krova. Gornji deo stuba, koji se zove kapitel, može biti različitog oblika. Prema obliku kapitela, u Grčkoj su se razvila tri arhitektonska stila: dorski, jonski i korintski.

U grčkoj kući nalazi se glavna soba megaron sa ognjištem. Glavna soba služila je za boravak i prijem gostiju. Do četvrtog veka nove ere Grci su kuće gradili od ćerpiča, a kasnije od kamena. Posebnu pažnju Grci su posvećivali gradnji hramova. Na Akropolju podignut je jedan od čuvenih hramova Partenon posvećen boginji Atini. Hram je sagrađen na pravougaonoj osnovi u dorskom stilu. Za gradnju hrama korišćen je kamen, a za izradu statue boginje slonovača i zlato.

ETRURSKA ARHITEKTURA

Etrurci su narod koji je živeo na tlu današnje Italije. Glavne karakteristike njihove arhitekture bili su luk i svod u obliku kupole.

Etrurska kuća građena je oko centralnog dvorišta koje je u početku bilo pokriveno. Za gradnju kuće koristili su drvo, kamen i glinu. Hramove su gradili po uzoru na grčke. Posebnu pažnju Etrurci su posvećivali grobnicama koje su radili u više varijanti. Tumul, podzemni kružni grob izgrađen od velikih komada kamena, natkriven kupolom i zemljom.

RIMSKA ARHIKTEKTURA

Rimska arhitektura razvila se pod uticajem grčke i etrurske arhitekture. Od grčke arhitekture preuzeta su rešenja stubova, a od etrurske, lukovi i polukružni svod, odnosno kupola. Rimljani su za razliku od Grka, krov oslanjali na zidove u kojima su bili ugrađeni  stubovi.
Rimska kuća rađena je po modelu etrurske seoske kuće. Na pravougaonom ili kvadratnom polupokrivenom dvorištu nalazi se atrijum oko koga su raspoređene ostale prostorije. Pored gradnje kuća, Rimljani su gradili hramove, privredne objekte, arene… Materijali za gradnju bili su ćerpiči, drvo, kamen, opeka.

GOTSKA ARHIKTEKTURA

Gotska arhitektura razvila se u dvanaestom veku na tlu Francuske. Za razvoj gotske arhitekture, iskorišćena je romanska arhitektura, ćiji koreni potiču iz rimske arhitekture. Glavne karakteristike su prelomljeni lukovi i krstasti rebrasti svodovi, poduprti visokim i vitkim stubovima. U gotskom stilu gradile su se katedrale.  Njihovu unutrašnjost krasili su krstasti rebrasti svodovi.

 

SRPSKA ARHITEKTURA

Vremenski period razvoja srpske arhitekture je srednji vek. U Srbiji stvorene su tri stilske grupe gradnje sakralnih objekata. To su: raška, vardarska (vizantijska) i moravska stilska grupa.
Karakteristika raškog stila je jednobrodna građevina sa jednim kubetom. Sa zapadne strane, obično je imala jednu pripratu, a sa južne i severne niža odeljenja. U raškom stilu izgrađen i manastir Žiča.

Kod vardarskog stila glavna karakteristika je osnova u obliku krsta sa jednim ili pet kubeta.
Moravski stil karakterišu pored osnove upisanog krsta pridodate dve pevačke apside uz oltar.
Materijal za gradnju manastira uglavnom je bio siv ili žućkasti kamen i crvena opeka (cigla).
Srpska kuća moravskog tipa prepoznatljiva je po tremu sa polukružnim arkadama (detalj A). Krov kuće je četvorovodni sa blagim nagibom i pokriven kanalicama.
Srednjovekovne srpske kuće građene su u bondruku. Bondruk predstavlja drvene grede između kojih se ređa cigla. U dvorištu pored kuće građeni su pomoćni objekti: ambari, staje, obori, magacini…

KINESKA ARHITEKTURA

Kineski zid, predstavlja najveću građevinu na svetu. Dužina kineskog zida od stepa srednje Azije do žutog mora iznosi 2450 kilometara. U literaturi se pominje i veliki kineski zid čija dužina prelazi 7000 kilometara. Širina mu je oko 8 metara a visina od 10 do 14 metara. Na sebi ima kule za odbranu. Građen je od zemlje, kamena i cigle. Podignut je u cilju zaštite od upada varvarskih plemena.

Glavna karekteristika kineske kuće je izvijen krov. Građena je uglavnom od drveta. Kamen je korišćen samo za temelje. Kuće su bojene jakim bojama i lakirane sjajnim lakovima. Dvorište je četvrtasto i podeljeno na prednji i zadnji deo. Glavna soba je u centru kuće i predstavlja najvažniji prostor u kome porodica priređuje ritual i prima goste.

RENESANSNA ARHITEKTURA

U Italiji sredinom XIV veka došlo je do novog pravca u arhitekturi koji je nazvan renesansa, što znači preporod. U renesansnom stilu arhitekte su se vratili antičkim elementima i stvorili novi stil. Od elemenata koristili su stubove, svodove, kupole… Glavne karakteristike renesanse su srazmera, jednostavnost, pravilna proporcija i dizajn.
Materijal za gradnju uglavnom je bio grubo klesani kamen, opeka i mermer. U renesansnom stilu građene su palate, vile, crkve.

 

BAROKNA ARHITEKTURA

Barok, kao novi stil u arhitekturi, uveden je početkom XVII veka.
Građevine građene u baroknom stilu odlikuju se monumentalnošću, bogatstvom ukrasa, sa osnovom u obliku elipse ili njenog dela. Čest arhitektonski elemenat baroknih građevina je kupola. U baroknom stilu građeni su dvorci, crkve, pa i čitavi gradovi.
Pri gradnji korišćen je skupoceni materijal: zlato, plemenito drvo, bojeni mermer.

SAVREMENA ARHITEKTURA

Savremena arhitektura započinje da se razvija početkom XIX veka. Otkriće betona i upotreba čelika u građevinarstvu omogućili su arhitektama postizanje novih do tada nezamislivih konstruktivnih rešenja. Primera radi, Ajfelov toranj u Parizu rađen od čelika dostigao je visinu od 300 metara. Armirani i prednapregnuti beton omogućili su arhitektama da ostvare do tada neizvodljive raspone nosača.
U savremenoj arhitekturi forme su pojednostavljene i svedene uglavnom na oblike kvadra. To se naročito ogleda kod višespratnih zgrada.
U novije vreme, ima objekata gde arhitekte odstupaju od pomenute forme. Primer je zgrada opere u Sidneju koja ima školjkasti izgled.
Kod savremene arhitekture sve više se pažnje poklanja funkcionalnoj opremi prostora. Informatičke tehnologije sve su prisutnije u upravljanju kućnim aparatima i uređajima. Japan je poodavno započeo proizvodnju robota koji pripremaju i serviraju hranu, čuvaju prostor, pa čak i šetaju kućne ljubimce.